Toksik Olmayan Tencere ve Tava Seçimi
Beslenme bir bütündür, gıdanın satın alınma aşamasından, muhafaza koşullarına, pişirme ve sonrasında saklama yöntemlerine kadar bu zincirin her halkası büyük önem arz etmektedir. Sağlıklı beslenmeye özen gösteriyoruz, peki sizce sağlıklı pişirme yöntemlerini uyguluyor muyuz? Bu yazımda, popüler tencere ve tava türlerini sizler için inceledim ve kullandığınız tencere hakkında bilinçli bir seçim yapmak için mevcut verilere ve klinik çalışmalara dair bilmeniz gerekenleri listeledim.
Nasıl seçim yapmalıyım?
Piyasadaki çok çeşitli ürünler nedeniyle, seçim yapmak oldukça zordur. O nedenle bu zorlu seçim sürecinde, kendinize aşağıdaki soruları sorarak cevaplarınızı daraltın:
Nasıl temizlenmeli?
Bakterilerin üremesini önlemek ve böylece gıda kaynaklı hastalık riskini azaltmak için pişirme kaplarının her seferinde iyice temizlenmesi gerekir. Unutmayın, dünyadaki “en güvenli” pişirme ürünleri dahi doğru şekilde temizlenmezse sizi hasta edebilmektedir.
Günlük kullanıma uygun mu?
Örneğin demir döküm tavalar gibi özel malzemeler kullanarak temizlenen ve aksi takdirde üzerinde kalıntı bırakan bir ürün kullanışlı olmayacaktır.
Kanıta dayalı sağlık riskleri
Tencere seçiminiz bakış açınıza ve sağlık geçmişinize göre değişebilir. Nikel hassasiyetine sahip olduğunuzu biliyorsanız, paslanmaz çelik ve bakır gibi “daha güvenli” olarak nitelendirilen pişirme kapları seçenekleri sizin için uygun olmayabilir. Hemokromatoz tüketilen yiyeceklerden alınan demirin fazlaca emilmesiyle oluşan bir hastalıktır ve bu sağlık sıkıntısına sahip olan bireyler için, dökme demir, gıdaya eklediği ekstra demir nedeniyle bu bireylerin vücutlarında çok fazla birikime yol açabileceğinden iyi bir seçenek değildir.
Çevre dostu bir ürün mü satın aldınız?
Üretilen tencerelerin %60’ının çöplere atıldığını biliyor muydunuz? Tencere ve tavaların, birçoğunun dayanıklı üretilmemesi ve birkaç kullanımdan sonra biyolojik olarak parçalanamayan çöplere eşit olması nedeniyle önemli bir çevresel atık tehlikesi oluşturmaktadır. Bazı şirketlerin üretim süreçleri şeffaf ve geri dönüştürülebilen ürünler üretmektedirler, bu ürünlerin dezavantajı daha pahalı olmalarıdır ancak muhtemelen uzun ömürlü ve doğaya zarar vermeyen bir ürün satın almış olacaksınız.
Alüminyum
Alüminyum, ısıyı hızla ileten oldukça hafif bir metaldir. Ayrıca temizlenmesi kolay ve çok ucuzdur. Yemeklerinizi bu metalle pişirdiğinizde alüminyum kalıntıları yemeklerinize geçer ve siz farkına varmazsınız. Çoğu insan her gün 7 ila 9 miligram arasında alüminyum tüketmektedir.
Bu noktada en büyük endişe, tencere setinden alüminyum maruziyetinin Alzheimer hastalığıyla ilişkilendirilmesi olarak görülüyor. Nitekim, epidemiyolojik ve deneysel bulgular, alüminyumun beyin yaşlanma hızını hızlandırarak Alzheimer hastalığının başlamasına ve ilerlemesine katkıda bulunabileceğini göstermektedir (Bondy, 2016).
Paslanmaz çelik
Paslanmaz çelik, demir, krom ve nikel içeren bir metal alaşımıdır. Yapışmaz özelliği yoktur. "Paslanmaz" olarak adlandırılır, çünkü pas ve korozyona karşı dayanıklıdır, bu nedenle pişirmek için harika bir üründür. Ayrıca gıdaları sotelemek için mükemmeldir. Paslanmaz çelik ısıyı yüzeyine eşit olarak dağıtır, böylece özellikle geniş yüzeylerde pişen yemekleriniz için idealdir. Örneğin, ızgara pişirme ve düz fırın tepsileri için idealdir. Paslanmaz çeliği sıcak su ile hemen ıslattığınınız ve uygun deterjanı kullandığınız müddetçe kolay temizlenir ve genel olarak ucuzdur. Eğer nikel alerjiniz yoksa, kullanımı oldukça pratik olan bu tencereleri yemeklerinizi pişirirken kullanmanızı öneririm.
Seramik
Seramik tencere, genellikle güvenli bir opsiyonmuş gibi görünsede çoğunlukla bu ürünler saf seramik değildir. Seramik tencere ve tavalar metalden yapılır ve seramik bir tabana sahip yapışmaz bir malzeme (genellikle silikon) ile kaplanır.
Seramik kaplama, genellikle sağlık açısından zararlı materyalleri içinde barındırmaktadır. Çok kolay çizilir bu nedenle günlük kullanımda yemekleriniz bu zararlı maddelere maruz kalır. Yemekleriniz aracılığı ile de kurşun ve kadmiyum gibi toksik maddeleri vücudunuza alabilirsiniz. Kurşun zehirlenmesi; karın ağrısı, baş ağrısı ve kısırlık gibi komplikasyonlara neden olabilir hatta ölümle sonuçlanabilir. Etiketinde ‘kurşunsuz’ yazsa dahi seramik kaplamaların altında nörotoksik olan alüminyumu ihtiva edebileceği akıldan çıkarılmamalıdır.
Eğer bulabiliyorsanız, %100 seramikten üretilmiş tencere ve tavaları güvenle ve uzun süre kullanabilirsiniz. Ancak belirtmeliyim ki, bu ürünler nadir bulunmalarının yanı sıra çok pahalıdır.
Demir döküm
Demir döküm tencere dayanıklılığı ve yemeklere verdiği lezzet nedeniyle şeflerin favorisidir. Dökme demir tencerelerdeki demir, pişirme ile az miktarda dahi olsa yemeklerinize geçebilmektedir. Hatta bu özelliği sayesinde, demir yetersizliği anemisi olan bireylere önerilmektedir (Geerligs, Brabin, & Omari, 2003). Çok pahalı olmasının yanı sıra dayanıklılığı sayesinde belki de mutfağınıza yapabileceğiniz en iyi yatırımlardan biridir. Aslında çok özel teknikler ve ürünler ile temizlendiği zaman temizliği kolaydır. Ama ne yazık ki bu ürünlere de ekstra yatırım yapmanız gerekecektir.
Öte yandan, hemakromatoz hastaları için kanda çok fazla demir birikimine neden olacağından bu hastaların kullanımına önerilmemektedir. Her gıda için uygun değildir. Örneğin, sarımsak, biber, bazı balıklar ve ağır kokulu peynirler ve diğer keskin kokulu gıdalar tavanıza aromatik kokularını bırakabileceği için önerilmez.
Teflon
Yapışmaz tencereler hem temizlik açısından kolaylığı hem de yapışmaz özelliği sayesinde yiyeceklere eklenecek yağ miktarını azaltması açısından gittikçe popülerleşmiştir. Başlarda orijinal teflonun formülünde kullanılan kimyasalların (PFOA) tiroid hastalıklarına, akciğer hasarına, dumanını solumaktan kaynaklanan ‘Teflon flu’ olarak adlandırılan kısa dönemli semptomlara neden olduğu düşünüldü. Ayrıca, teflonun bileşeni olan PFOA (perfluorooctanoic acid) meme, prostat ve yumurtalık kanserleri ile ilişkilendirilmiştir.
2013 yılında teflonun bileşenleri ve formülü değiştirildi. Bu sayede günümüzde kullanılan teflonların daha sağlıklı olduğuna dair düşünceler vardır. Ancak unutulmamalıdır ki, teflon çok yüksek sıcaklıklara (300 °C) maruz kaldığında üst tabakası aşınır ve yemeklerinize geçer. Bu yüzden bu tavaları önceden ısıtmak, dakikalar içinde çok yüksek sıcaklıklara ulaşmasına neden olacağı için çok tehlikelidir. 2017 yılında yapılan güncel bir çalışma, yeni bileşenlerin dahi aynı toksisiteye sahip olup olmadığına dair endişeler olduğunu belirtmektedir (Sajid, & Ilyas, 2017).
Titanium
Kullanılan malzemeler ve kullanılan üretim prosedürü açısından “titanyum tencere” iki tipte sınıflandırılabilir.
1. Silikon-seramik kaplamaya sahip olan veya olmayan saf titanyum kaplar.
2. Alüminyum tabanlı titanyum takviyeli pişirme kapları ve pişirme yüzeyi olarak titanyum infüzyon kaplaması
1-Saf titanyum kaplar
Bu grup çok güçlü ve son derece hafiftir bu nedenle kamp gibi yerlerde kullanımı oldukça yaygındır. Isıyı iyi iletemediklerinden günlük hayatta kullanıma uygun değildir. Yüzeyi yapışmaz özellik kazandırmak amacıyla silikon-seramik ile kaplanabilir. Saf titanyum tencere, güvenli bir seçim olarak kabul edilir, çünkü toksik değildir ve asit bozulmasına karşı dirençlidir ve gıdanın tadını etkilemez.
2-Titanyum takviyeli pişirme kapları
Titanyum takviyeli yapışmaz tencere hızlı ve eşit ısı dağılımı ve ısı muhafazası nedeniyle alüminyum döküm taban kullanır. Genellikle alüminyum baz, titanyum infüzyonlu seramik bir kaplama ile kaplanmıştır. Titanyum özelliği sayesinde dayanıklılık ve yapışmaz özelliği artar. Bu kaplama ile alüminyum gıdalarla temas etmez.
Bu kapların güvenliği yapışmaz özellik sağlamak için kaplamada kullanılan malzemelere bağlıdır. Premium titanyum kaplamalı tencere yüzeyi, metal mutfak eşyaları kullanılsa bile çizilmez. Yüzey çizilse bile, kimyasal olarak titanyumun yutulması halinde insan vücudu üzerinde herhangi bir toksik etkisi olmayacaktır.
Titanyum ve titanyum takviyeli seramik ile kaplanmış pişirme kaplarının hem reaktif olmadığı hem de pişirme için güvenli olduğu kabul edilir. Bu tencere ve tavaları satın almadan önce kaplamalarının bazı yapışmaz özelliği bulunan tavaların içerdiği PFOA, nikel, ağır metaller ve diğer zararlı malzemeleri içermediğine emin olmalısınız.
Granit
Granit mutfak eşyalarının görünüşte benzerliği dışında Granit ile ilgisi yoktur. Modern Granit, bir porselen emaye tabakası ile kaplı ince karbon çeliğinden yapılmıştır. Cam kaplama zararlı kimyasallardan arındırılmıştır. Herhangi bir yiyecekle etkileşime girmez veya yemeklerinizin tadını veya rengini değiştirmez. Çok ince yapıda olduğu için ısıyı iyi iletemez ve çoğu kullanıcı yapışmaz özelliğini çok iyi bulmamaktadır. Porselen kaplama zarar görmezse, granit pişirme kapları, oldukça asidik yemekler de dahil olmak üzere her türlü yiyeceği pişirmek ve saklamak için güvenlidir. Eğer kabınızda bir çizik görürseniz kullanmayı hemen bırakmalısınız.
Güvenliğiniz için bazı ipuçları
· Yüzeyi çizebilme ihtimaline karşı metal gibi sert yüzeyli gereçleri tencere veya tavalarınızı temas ettirmeyin
· Tencere veya tavalarınızda pişirdiğiniz yemeklerinizi cam gibi sağlıklı saklama kaplarında muhafaza edin
· Yiyecekleriniz metalle temasını en aza indirmek için, pişirme süresini minimumda tutmaya özen gösterin
· Görünmez metal miktarınızın yemeklerinize geçmesini en aza indirgemek istiyorsanız yemeklerinize az miktarda yağ kullanın.
· Tencere ve tavalarınızı her kullanımdan kısa bir süre sonra yıkayın
· Üzerinde aşınma gördüğünüz alüminyum veya yapışmaz özellikteki tüm ürünlerinize elveda deyin.
Sonuç olarak; tencere ve tava seçimi bireyin önceliklerine ve sağlık durumuna göre değişkenlik gösterse dahi, çevresel atıkları azaltmak, gıdanızdaki kimyasala ve metale maruziyetini sınırlamak amacıyla uzun süre dayanabilen mutfak ürünlerini tercih etmeniz sağlığınızı önemsediğiniz anlamına gelmektedir.
Kaynaklar
Bondy, S. C. (2016). Low levels of aluminum can lead to behavioral and morphological changes associated with Alzheimer's disease and age-related neurodegeneration. Neurotoxicology, 52, 222-229.
Geerligs, P. P., Brabin, B. J., & Omari, A. A. A. (2003). Food prepared in iron cooking pots as an intervention for reducing iron deficiency anaemia in developing countries: a systematic review. Journal of Human Nutrition and Dietetics, 16(4), 275-281.
Sajid, M., & Ilyas, M. (2017). PTFE-coated non-stick cookware and toxicity concerns: a perspective. Environmental Science and Pollution Research, 24(30), 23436-23440.
https://www.cancer.org/cancer/cancer-causes/teflon-and-perfluorooctanoic-acid-pfoa.html
https://www.rd.com/food/fun/things-never-cook-cast-iron/
https://healthy-cookware.com/what-is-titanium-cookware-really-made-of/