Nedir bu glutensiz diyet çılgınlığı?
Gluten nedir ve glutensiz diyet kimlere tavsiye edilir?
Gluten; buğday, çavdar, arpa ve yulafta bulunan bir proteindir (Biesiekierski, 2017). Bu sebeple daha çok fırın ürünlerinin ve makarnanın yapısında bulunur. Glutensiz diyet bir otoimmun hastalığı olan çölyak hastalığı, gluten hassasiyeti veya bir deri hastalığı olan dermatitis herpetiformis için tavsiye edilmektedir. Bunların yanısıra, glutensiz diyetin irritabl barsak sendromu, gluten ataksisi, tip 1 diyabet ve HIV ile ilişkilendirilmiş enteropati hastalığına sahip kişilerde de yararlı etkileri olabilmektedir (El‐Chammas, & Danner, 2011). Çölyak hastalığına sahip olan bireyler gluten proteinini tolere edemezler. Bu sebeple bu hastalara glutensiz diyet uygulaması kritik bir tıbbi tedavi yöntemidir (Saturni, Ferretti, & Bacchetti, 2010).
Peki bu glutensiz diyet çılgınlığı nereden geliyor?
Son zamanlarda yayınlanan bir raporda (Kim et al., 2016) glutensiz diyete eğilim hızının gittikçe artmasının nedenleri üç başlık altında toplanmıştır. Bunlar;
1. Toplum algısı, glutensiz diyetin daha sağlıklı olduğu ve genel gastrointestinal semptomları iyileştirdiği yönündedir.
2. Glutensiz ürünlere günümüzde rahatlıkla ulaşılabilmektedir.
3. Kendilerine gluten hassasiyeti teşhisi koyan kişi sayısı gittikçe artmaktadır. Hatta bu kişiler gluten içeren ürünlerin tüketimini azalttıktan sonra gastrointestinal şikayetlerinin düzeldiğini farketmişlerdir.
Glutensiz diyet sağlıklı olabilir mi?
Glutensiz diyetin belli bir sağlık yararı olduğuna dair çok az sayıda çalışma vardır. Glutensiz diyetin sağlıklı olma durumu; hangi tür glutensiz besinlerin tüketildiğine, ne sıklıkla tüketildiğine ve ne tür besinlerle beraber tüketildiğine bağlı olarak değişmektedir.
Gluten içeren rafine beyaz undan yapılmış besinleri diyetten çıkarıp yerine kinoa gibi doğal olarak gluten içermeyen unlardan yapılan besinler eklendiğinde protein ve lif açısından daha zengin ve sağlıklı bir alternatif elde edilebilir (Ogungbenle, 2003; Atwell, & Finnie, 2016). Öte yandan, ticari olarak hazırlanmış glutensiz ve gluten içeren ürünler besin değeri açısından genel olarak değerlendirildiğinde çok miktarda şeker, doymuş yağ ve tuz içerdiklerinden bu tarz ürünlerin sınırlandırılmasında fayda vardır.
Yapılan çalışmalarda glutensiz ürünlerin gluten içeren ürünlere kıyasla protein, vitamin ve mineral miktarı düşük, karbonhidrat miktarı fazla bulunmuştur (Wu et al., 2015). Bu durumda glutensiz beslenen kişilerin protein ihtiyaçları süt, yumurta ve et gibi besinlerden karşılanabilir. Ancak vegan olan bireylere alternatif olarak tüketebilecekleri protein kaynaklarının (bakliyat ve kuruyemişler gibi) eğitimi verilmelidir. İngiltere’de yapılan bir başka çalışma glutensiz ekmek ve un ürünlerinin sıradan ürünlere kıyasla daha fazla doymuş yağ, şeker ve tuz içerdiğini; ayrıca %159 oranında daha pahalı olduğunu göstermiştir (Fry, Madden, & Fallaize, 2018).
Sonuç
Glutensiz beslenme eğiliminin her geçen gün artması çölyak hastalığına farkındalığın artması açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Diğer yandan glutensiz ürünlere çölyak hastalığı ve gluten hassasiyeti gibi tıbbi beslenme tedavisi gerekmeksizin yönelmek; ihtiyaç dışı, sınırlayıcı ve pahalı bir yol gibi görünmektedir.
Kaynaklar
Atwell, W. A., & Finnie, S. (2016). Wheat Flour. (2nd ed.). St. Paul, MN: AACC İnternational
Biesiekierski, J. R. (2017). What is gluten? Journal of Gastroenterology and Hepatology, 32, 78-81.
El‐Chammas, K., & Danner, E. (2011). Gluten‐free diet in nonceliac disease. Nutrition in Clinical Practice, 26(3), 294-299.
Fry, L., Madden, A. M., & Fallaize, R. (2018). An investigation into the nutritional composition and cost of gluten‐free versus regular food products in the UK. Journal of Human Nutrition and Dietetics, 31(1), 108-120.
Kim, H. S., Patel, K. G., Orosz, E., Kothari, N., Demyen, M. F., Pyrsopoulos, N., & Ahlawat, S. K. (2016). Time trends in the prevalence of celiac disease and gluten-free diet in the US population: results from the National Health and Nutrition Examination Surveys 2009-2014. JAMA İnternal Medicine, 176(11), 1716-1717.
Ogungbenle, H. N. (2003). Nutritional evaluation and functional properties of quinoa (Chenopodium quinoa) flour. International Journal of Food Sciences and Nutrition, 54(2), 153-158.
Saturni, L., Ferretti, G., & Bacchetti, T. (2010). The gluten-free diet: safety and nutritional quality. Nutrients, 2(1), 16-34.
Wu, J. H., Neal, B., Trevena, H., Crino, M., Stuart-Smith, W., Faulkner-Hogg, K., ... & Dunford, E. (2015). Are gluten-free foods healthier than non-gluten-free foods? An evaluation of supermarket products in Australia. British Journal of Nutrition, 114(3), 448-454.